شکل شناسی:

حشره کامل سوسکی است به طول 10-12 میلی متر و عرض 6/. میلی متر و فرم آن بیضی برجسته وروی پیش گرده آن دارای لکه های سیاهی میباشد. بالپوشهازرد و روی هر کدام 5 نوار سیاه و مجموعا تعداد ده نوار در جهت طولی حشره قرار دارد و به همین جهت به آن Leptinotarsa decemlineata نیز گفته میشود . این علامت به سهولت سوسک سیب زمینی را از سایر سوسکها متمایز میسازد . سرحشره کوچک و برنگ زرد نارنجی و معمولا زیر سینه اول پنهان و کمتر دیده میشود .

شاخکها 11 مفصلی که اولین مفصل آن بزرگ و کشیده است .

چشمها مرکب ، سیاه و لوبیایی شکل میباشد .زیر بدن حشره متمایل به قرمز و همراه با لکه های سیاه است .

تخم حشره زردرنگ بیضوی وmm 2/1 طول دارد . تخمها به طور دسته جمعی و عمودی در سطح تحتانی برگها قرار داده میشود و در موقع تفریخ به رنگ نارنجی تند در می آید .
لارو حشره محدب ، قوسی ، گوشتی و پس ازرشد کاملmm 14 – 12 طول دارد .

رنگ آن قرمز آجری و بندها دارای برجستگی های جانبی مودار بوده و در هر طرف هریک از بندهای شکمیدولکهسیاه وجوددارد. شفیره حدودmm 10 طول دارد و رنگ آن زرد و داخل لانه شفیرگی در عمقcm 3 – 2 خاک تشکیل میگردد .

انتشار:

این آفت درنواحی آمریکای شمالی و مرکزی ، کانادا، اکثر کشورهای اروپایی، روسیه، ترکیه، تونس، الجزایرو لیبی انتشار دارد .

طرز خسارت:

این آفت یکی از آفات مهم سیب زمینی بوده و علاوه برسیب زمینی میتواند به گوجه فرنگی، بادمجان و بعضی از علفهای هرز خانواده سولاناسه نیز حمله نماید .

حشرات کامل و لاروها از برگهای سیب زمینی تغذیه میکنند . بوته های جوان ممکن است در زمان کوتاهی نابود گردند ولی بوته های مسن برگهای خود را از دست داده و فقط ساقه ها باقی میماند . میزان خسارت آفت در گزارشات خارجی تا حدود 50% نیز گزارش شده است .

علاوه براین، آفت میتواند بعضی از بیماریهای ویروسی و باکتریایی سیب زمینی رانیز از بوته های آلوده به بوته های سالم انتقال دهد .

زیست شناسی:

سوسک سیب زمینی زمستان را به صورت حشره کامل برحسب نوع خاک در عمق 40 – 20 سانتیمتری به سر میبرد . در شرایط آب وهوایی اردبیل حشرات کامل از اوایل اردیبهشت ماه از داخل خاک خارج میشوند .

سردی و بارانی بودن هوا خروج سوسک هارا از زمین به تعویق می اندازد و این شرایط باعث کاهش تعداد نسل باروری حشره شده و فرصت تکامل آفت را در نسل دوم کم میکند .

سوسکها به رطوبت کم و حرارت زیادحساس هستند .ظهور حشرات کامل از زیر خاک تدریجی است.

حشرات کامل به محض بیرون آمدن از زیر خاک بعد از یک پرواز کوتاه یا راه رفتن در جستجوی غذا خود را به نزدیک ترین مزرعه سیب زمینی میرسانند . در این موقع بوته های سیب زمینی درمراحل اولیه رشد بوده و سوسک ها بعد از یک تغذیه کافی از جوانه ها و برگها که معمولا چند روز طول میکشد در ساعات گرم و آفتابی روز جفتگیری میکنند .

هر حشره ماده در طول عمر خود که ممکن است تا دو سال نیز طول بکشد ، 2000– 500 عدد یا بیشتر تخم میگذارد .

در شرایط آب و هوایی اردبیل اولین تخمریزی حشره ماده از اوایل دهه سوم اردیبهشت شروع میشود . تخمها پس از 7 – 5 روز تفریخ شده و از تخم لارو کوچک قرمز رنگی به طول 2 میلیمتر بیرون می آید . این لارو پس از تغذیه و سه بار تعویض جلد تبدیل به لاروکامل میشود .

دوره لاروی حدود دو هفته طول میکشد و سپس لارو کامل وارد خاک شده و پس از چند روز تبدیل به شفیره میشود .

در شرایط اردبیل دوره شفیرگی 23 – 15 روز طول میکشد . ظاهرا هر نسل آفت حدود 45 روز است . تعداد نسل آفت بستگی زیادی به شرایط آب وهوایی دارد و 4 -1 نسل برای آفت گزارش شده است . در اردبیل به احتمال زیاد دو نسل دارد .

حشرات کامل از قدرت پرواز خوبی حتی فاصله 350 کیلومتری برخوردار هستند و مخصوصا در بهار میتوانند با پروازهای طولانی مناطق جدیدی را آلوده سازد .

انتقال غده وخاک آلوده نیز نقش موثری در انتشار آفت دارد .

کنترل:

با توجه به اینکه آفت در مناطق محدودی از کشور انتشار دارد ، باید در برقرار نمودن قرنطینه داخلی اقدامات بسیار جدی به عمل آورد تا از گسترش آفت جلوگیری شود .

کنترل زراعی:

ارقام سیب زمینی دیررس تحملشان در برابر آفت بیشتر از ارقام زودرس میباشد . گونه های وحشی و گونه هایی که در برگهای آنهای مقدار مواد گلیکو آلکالویید بیشتر است در برابر آفت نسبتا مقاومت دارند و میتوان از این گونه ها برای دورگه گیری و سلکسیون (selection) ارقام مناسب اقدام نمود .

اجرای تناوب گندم و سیب زمینی نیز به مقدار زیادی میتواند از خسارت آفت بکاهد .

کنترل بیولوژیکی:

در رابطه با مبارزه بیولوژیک تا کنون در دنیا 60 گونه حشره پارازیت و شکارگر از روی سوسک کلرادو جمع آوری شده است . علاوه براین از بعضی از میکروارگانیسمها مانند قارچ Beauveria bassiana به صورت محلول پاشی و پودر پاشی روی لاروهای آفت نیز استفاده شده است .

کنترل شیمیایی:

حشره کشهای تیودان 35 %به مقدار Lit/ha 3 و زولون به مقدار Lit / ha 2 تاثیر یکسان وصد در صدی بر روی آفت نشان داده است . زمان سمپاشی اواسط خرداد وقتی که اکثر لاروهای جوان نسل زمستان گذران آفت ظاهرمیشوند.

کنترل بیولوژیکی

سوسک کلرادو دارای دشمنان طبیعی متعدد ومتنوعی است . این حشره درمراحل مختلف رشدی درمعرض حمله دشمنان طبیعی ازجمله زنبورهای پارازیتویید ، سنهای شکارگر خانواده های Miridae,Reduviidae,Pentatomidae کفشدوزکهای خانواده Coccinellidae و سوسکهای خانواده Carabidae قرار می گیرد. سنهای شکارگر Perillus bioculatus و Podisus maculiventris درکنترل این آفت اثر قابل توجهی دارند و هنگامی که درمزرعه رهاسازی شدند توانستند 26% تراکم جمعیت آفت را کاهش دهند. (بیورو چووین ، 1992) وبدین ترتیب تا 86% جلوی خسارت را بگیرند (اسماعیلی وهمکاران ، 1377و هوگ گلدستین ومک فرسون ، 1996) که درمجموع 65% به میزان محصول تولیدی اضافه گردید.

برخی از حشرات کامل سوسکهای خانواده کارابیده ازجمله Lebia grandis با تغذیه از تخم ، لارو وحشره بالغ سوسک کلرادو سبب کاهش جمعیت آفت می شوند(هوگ وهمکاران ، 1993) میزان پارازیتیسم زنبور Edovum puttleri روی توده های تخم 71-91 درصد بوده وسبب مرگ ومیر این میزان توده تخم در روی بادمجان شده است . (لاشوب وهمکاران ، 1987).

نوری قنبلانی وهمکاران (1377) نتایج مطالعه دشمنان طبیعی وعوامل بیماریزای سوسک کلرادو طی سالهای 73-1374 دراردبیل را به شرح زیر ذکر کرده اند:

1- قارچ بیماریزای Beauveria bassiana : این قارچ به طور متوسط باعث تلف شدن 2/3 درصد حشرات کامل زمستان گذران این آفت درشرایط طبیعی شده بود. این قارچ تحت شرایط ازمایشگاهی به طور متوسط پس از آلوده سازی مصنوعی سبب مرگ ومیر درحشرات کامل ، لارو وشفیره سوسک کلرادو به ترتیب 88/0 ، 70 و 5/47 درصد شده بود.

2- کنه انگل (Acari: Hemisarcoptidae) . Linobia sp این کنه درزیر بالپوشهای یک درصد از کل حشرات کامل مورد مطالعه مشاهد شده واثرمنفی آن برروی حشرات کامل آلوده بسیار ناچیز بوده است ؛ این احتمال وجود داردکه کنه مذکور از این حشره برای انتقال استفاده کرده باشد.

3- عنکبوت پا دراز (Opilions Phalangiidae) Phalangium sp. : این عنکبوت تنها در یک مزرعه سیب زمینی آلوده به این آفت مشاهده شده وانبوهی جمعیت آن نسبتا پایین بوده است . درپرورش آزمایشگاهی به طور متوسط روزانه هرعنکبوت پادراز بالغ 3/11 و هر پوره آن 6/5 عدد تخم افت را مورد تغذیه قرار داده است.

4- سن شکارگر Rhinocoris punctiventris (Het.,Reduviidae) : این سن شکارگر درحال تغذیه ازحشره کامل سوسک کلرادو دربعضی از مزارع اردبیل مشاهده شده است ولی نوری وهمکاران انبوهی جمعیت آن را بسیار ناچیز وقابل چشم پوشی اعلام کرده اند.

5- بالتوری سبز Chrysoperla carnea (Setphen) : انبوهی جمعیت این شکارچی درروی بوته های سیب زمینی قبل از مرداد ماه بسیار ناچیز بوده ولی از این تاریخ به بعد به تدریج افزایش می یابد. لاروهای این حشره از تخم سوسک کلرادو تغذیه می کنند. در بررسی های آزمایشگاهی متوسط تغذیه روزانه هر لارو سن دوام این بالتوری 1/7 عدد وهر لارو سن سوم 9/10 عدد تخم این آفت تعیین گردیده است . تغذیه این بالتوری از دستجات تخم سوسک کلرادو نیز دیده شده است.

۶-شکارگر Chrysoperla sp. به طور طبیعی درفصل تابستان با انبوهی بالا از دشمنان طبیعی این آفت محسوب می گردد ولاروهای این حشره با تغذیه از تخم های سوسک کلرادو به طور متوسط به میزان 7تا 10 ردصد سبب کنترل آفت شده ودرصورت پرورش ورهاسازی می توانند دراین زمینه نقش موثری داشته باشند(نوری قنبلانی وهمکاران، 1377) .

۷-سن Lygus rugulipennis از تخم این آفت تغذیه می کند (بوگوش ، 1964)

۸-نماتودهای steinernema و Heterohabditis sp. بادز 160 نماتد درسانتیمتر مربع به ترتیب 75/83% و90% لاروها را پارازیته نموده واختلاف آنها با دزهای 20 و 10 نماتد درسانتیمتر مربع درسطح 1% معنی دار بوده است (پرویزی ، 1379) . همچنین کاترل وهمکاران (2001) اثرنماتد H.marelatus با نسبت های 375/0 و 750 و1200 نماتد درمترمربع درسطح خاک را بررسی کرده ونتیجه گرفتند که تراکم جمعیت آفت درتیمارها نسبت به شاهد کاهش معنی داری رانشان می دهد؛ آنها بکار گیری این نماتد را دربرنامه IPM این آفت توصیه کرده اند.

نوری قنبلانی وهمکاران 1377 روش تلفیقی با استفاده از اسپور پاشی با قارچ پاتوژن B.bassiana درفصل پاییز بر روی خاک مزارع سیب زمینی ورها سازی بالتوری سبز درفصل بهار را توصیه نموده اند ومعتقدند که این روش درکاهش انبوهی حشرات کامل موثر می باشد.